sobota, 31 października 2015

Stopnie Celsjusza



Wymowa (i/ lub pisownia) tego wyrazu ze zbitką głosek cj to błąd świadczący nie tylko o nieznajomości języka polskiego, lecz także o lukach w wykształceniu ogólnym. Nazwa tej jednostki pochodzi bowiem od nazwiska – Anders Celsius (w spolszczonej wersji Celsjusz, nigdy: Celcjusz!) był szwedzkim fizykiem i astronomem, który żył na początku XVIII w. i opracował skalę temperatury do dziś stosowaną w wielu krajach świata.
źródło: Magdalena Tytuła, Marta Łosiak „Polski bez błędów. Poradnik językowy dla każdego”

wtorek, 18 sierpnia 2015

Miesiąc czasu

Miesiąc, tydzień, godzina, minuta są jednostkami czasu, dlatego dodawanie rzeczownika „czasu” jest zbędne (niepotrzebnie powtarza informację).
Wyjątki znaleźć można w poradni PWN:
1. „Godzina czasu, który tak szybko ucieka” lub jako strofa wiersza „Mamy tylko/ godzinę czasu,/ który tak szybko/ ucieka”.
2. „Oblicz, która jest godzina czasu miejscowego w Warszawie w dniu 10 kwietnia, jeżeli w Londynie jest godzina 10.30”.
3. „Nie ma to jak godzina czasu wolnego podczas pracy”.
W podanych przykładach człon czasu zbyteczny jednak nie jest, gdyż służy jako punkt oparcia dla członów zależnych (który, miejscowego, wolnego). Podobnie w zdaniu „Całowała go ustami” rzeczownik uznamy za zbyteczny, ale w zdaniu „Całowała go spierzchniętymi ustami” jest on w pełni uzasadniony.


wtorek, 30 czerwca 2015

Słowo na dziś: oportunista

Rzeczownik ten mylnie kojarzony jest ze słowem opór. Oznacza jednak postawę przeciwną, konformistyczną. Jak podaje SJP PWN, oportunista to „człowiek bez zasad, przystosowujący się do okoliczności dla doraźnych osobistych korzyści”.

Wskazany wyraz pochodzi z łaciny (opportunus – wiatr wiejący w kierunku portu; przychylny; korzystny, wygodny). Osoba oportunistyczna nie kieruje się stałymi zasadami moralnymi, wybiera zawsze to, co jest dla niej w danym momencie wygodne.


poniedziałek, 20 kwietnia 2015

To czy te?

To zdanie czy te zdanie? Zasada jest prosta. Zaimek ten w rodzaju nijakim (w mianowniku i bierniku) rozróżniamy:

- w liczbie pojedynczej – TO (Piszemy więc „Wykreśliłam to zdanie”, a nie „Wykreśliłam te zdanie”);
- w liczbie mnogiej – TE („Wykreśliłam te zdania”).


czwartek, 9 kwietnia 2015

Nieraz czy nie raz?

Pisownia tego wyrazu jest uzależniona od jego znaczenia.

Nieraz piszemy łącznie, kiedy występuje w znaczeniu często, czasem, wielokrotnie. Np. „Nieraz mówiłam ci o tym”.

Nie raz stosuje się w przeciwstawieniach, oznacza nie jeden raz, a kilka. Np. „Pocałowali się nie raz i nie dwa”.

Jak wspomina prof. Bańko, warto zwrócić uwagę na akcent:

[...] nieraz ma akcent na pierwszej sylabie, nie raz – na drugiej. Por. „NIEraz ci o tym mówiłem”, ale „Jeszcze nie RAZ ci o tym powiem”.
W skrócie:

piątek, 3 kwietnia 2015

Pisownia liczb kilkucyfrowych

Liczby kilkucyfrowe zawsze piszemy ciągiem bez spacji bądź ze spacjami jedynie pomiędzy (trzycyfrowymi) grupami tysięcy. NIGDY natomiast nie stawiamy pomiędzy cyframi kropek czy przecinków.

Tak: 1 520 000 lub 1520000;
Nie: 1.520.000 lub 1,520,000.

Przecinki wstawiamy jedynie wtedy, kiedy chcemy oddzielić części ułamkowe od całkowitych (np. 1,256).


sobota, 28 marca 2015

Dwóch czy dwu?

Obydwie formy (dwóch i dwu) są poprawne. Ta druga jest po prostu starsza i mniej popularna. Oczywiście błędny jest zapis dwuch!

W celowniku istnieją trzy poprawne formy tego wyrazu:
(przyglądam się) dwóm kobietom, dwu kobietom, dwom kobietom.

UWAGA!

W narzędniku w rodzaju żeńskim poprawnie można użyć zarówno formy dwoma (koleżankami), jak i dwiema (koleżankami).

Jak pisze Mirosław Bańko:
Obie formy są poprawne, polecam jednak formę dwiema – nie tylko dlatego, że jest częstsza, ale też dlatego, że bardziej wyrazista, jednoznacznie wskazująca na rodzaj żeński.
Forma dwiema jest starsza, odziedziczona po języku prasłowiańskim. Do końca XVIII wieku obejmowała wszystkie rodzaje gramatyczne (mówiło się wtedy np. dwiema palcami). Od XV wieku spotykamy w tekstach narzędnik dwoma, który z biegiem czasu objął wszystkie rodzaje, a z męskiego i nijakiego wyparł formę dwiema.





niedziela, 22 marca 2015

Nawiasy i cudzysłowy a spacja

Jedyny prawidłowy zapis to taki, w którym pierwszy człon nawiasu (lub cudzysłowu) jest „przytulony” do wyrazu po nim następującego, przed drugim członem natomiast NIGDY nie wstawiamy spacji. Odstęp robimy dopiero po danym znaku interpunkcyjnym.


piątek, 20 marca 2015

Znaki interpunkcyjne a spacja

Wszystkie wymienione znaki – kropkę, przecinek, wykrzyknik, znak zapytania, wielokropek, dwukropek, średnik, cudzysłów – stawiamy bezpośrednio po ostatniej literze poprzedniego słowa, bez spacji. Odstęp robimy dopiero po danym znaku interpunkcyjnym.


poniedziałek, 16 marca 2015

Ile czy ilu?

Sprawa złożona. Szukając informacji na ten temat można natknąć się na tezy, że przy rodzaju żeńskim/niemęskoosobowym (w zależności od strony) zawsze używamy formy „ile”. Nieprawda!

Prześledźmy teraz, jak odmienia się wspomniany zaimek.

Rodzaj męskoosobowy

M, D, C, Msc, B – ilu;
N – iloma/ ilu.

Rodzaj niemęskoosobowy

M, B – ile;
D, C, Msc – ilu;
N – iloma/ ilu.

Najwięcej problemów sprawia rodzaj niemęskoosobowy. Oto parę przykładów zdań zapisanych poprawnie:
– Ile kobiet tutaj widzisz? (B);
­– Ilu takich obrazków jeszcze potrzeba? (D);
– Ilu żyrafom chciałbyś dorysować łaty? (C);
– O ilu referatach wspominałaś w swoim planie? (Msc).

Najczęściej mylone są formy z dopełniaczem, dlatego zawsze warto zastanowić się dłużej nad pisownią.


Podsumowując:

czwartek, 5 marca 2015

Lek. czy lek. med.?

Lek. med. jest skrótem, którego nie powinno się używać. Dlaczego? Ponieważ tytuł lekarza medycyny nie istnieje!

Na żadnym z dyplomów ukończenia uczelni nie widnieje tytuł lek. med.

To oczywiste, że lekarz ukończył medycynę (ten tytuł to odpowiednik magistra), więc powtórzenie jest zbędne. Można oczywiście mówić o określonych specjalistach, np. lek. wet. (lekarz weterynarz).


Chociaż błąd występuje powszechnie (widoczny na pieczątkach czy tablicach w przychodniach), to bardzo rzadko jest on zauważany. Często nie zwracają na niego uwagi sami absolwenci medycyny (przez co mogą mieć problemy w różnorakich urzędach, jeśli będą posługiwać się pieczątką z błędnym tytułem).

środa, 25 lutego 2015

itd. itp.


Dwa wszystkim znane skróty:

- itd. – i tak dalej;
- itp. – i tym podobne


zawsze zapisujemy bez przecinka przed nimi (np. Wrzuciłam do worka wszystkie moje zabawki – białą lalkę, kolorowe klocki, puzzle, pluszowe misie itd.).

Uzasadnienie jest bardzo proste. Przed i w tym przypadku również nie postawilibyśmy przecinka.

Uwaga! Jeśli chcemy użyć dwóch tych wyrazów obok siebie, oddzielamy je przecinkiem (itp., itd. lub itd., itp.). Po rozwinięciu skrótów otrzymalibyśmy konstrukcję z powtórzonym spójnikiem i, w której zasady interpunkcji każą użyć przecinka”. Więcej na ten temat tutaj.

poniedziałek, 23 lutego 2015

Tylni czy tylny?

W liczbie pojedynczej jedyna poprawna wersja to tylny. Błędna końcówka może wynikać ze skojarzeniem wyrazu z jego antonimem (słowo przedni).

Napiszemy więc: tylny rząd, tylna (nie tylnia) ławka, tylne (nie tylnie) okno, tylne drzwi.

UWAGA!

W liczbie mnogiej rodzaju męskiego prawidłową wersją jest wyraz tylni (np. tylni jeźdźcy).

piątek, 20 lutego 2015

Wymyślić czy wymyśleć?

Poprawna jest forma wymyślić (bo wymyślił). Błąd wynika z mylenia wyrazów wymyślić i myśleć. Poprawność wspomnianej formy najlepiej sprawdzić próbując odmienić czasownik „wymyśleć” w czasie przeszłym. Co by z tego wyszło? Ja wymyślełem, ty wymyślełeś, my wymyśleliśmy, wy wymyśleliście?

Podobnie w przypadku wyrazów obmyślić, zmyślić, namyślić, zamyślić poprawne są wyłącznie wskazane formy.

poniedziałek, 16 lutego 2015

Min czy min.?

Należy pamiętać, że skróty min oraz min. dotyczą zupełnie innych wyrazów.

min
To skrót wyrazu minuta. Piszemy go bez kropki na końcu, zgodnie z zasadą pisowni wielkości fizycznych (np. kilogram – kg, godzina – h; uwaga! – skrót godz. nie jest z reguły używany w języku naukowym, więc jego pisownia nie uległa ujednoliceniu z powyższymi).

min.
W zależności od kontekstu skrót ten może oznaczać wyraz minister bądź minimum (/minimalny). Należy zapisywać go z kropką na końcu (zgodnie z zasadą skracania pojedynczych wyrazów).

Uwaga!
Skrót m.in. jest jedynym poprawnym w przypadku wyrażenia między innymi.

piątek, 13 lutego 2015

Skróty tytułów i stopni naukowych

Wyraz doktor skracamy do dr (bez kropki!). Piszemy więc np. dr Kowalski. Jeśli jednak skracamy to słowo, kiedy nie jest w postaci mianownika (w rodzaju męskim kończy się literą inną niż r), używamy kropki. Napiszemy tak np. w wyrażeniach „dziś nie ma dr. Kowalskiego”, „praca napisana pod kierunkiem dr. Kowalskiego”.

Jest jeszcze jeden sposób zapisywania skrótu. Dopisujemy do niego końcówkę, która następuje po r w wybranym przypadku, np. „idę z drem Kowalskim”, „poszłam do dra Kowalskiego”, „oddałam pracę drowi Kowalskiemu”, „nie ma wśród nas żadnych drów”. 

W rodzaju żeńskim skrót ten jest nieodmienny – zawsze będzie to dr bez kropki (np. „praca napisana pod kierunkiem dr Kowalskiej”).

Podobna zasada dotyczy słowa magister. W skrócie zapisujemy je jako mgr (bez kropki!). Gdy mamy na myśli mężczyznę, możemy użyć skrótu wg zasady przedstawionej powyżej (np. „nie ma mgr. Nowaka” lub „nie ma mgra Nowaka”). Jeżeli mamy na myśli kobietę, skrót pozostaje nieodmienny.


Skrót od wyrazu profesor zawsze zapisujemy z kropką (prof.).

wtorek, 10 lutego 2015

Jak zwracać się do wykładowców?

Przed każdym nowym studentem stoi ten sam dylemat – jak zwracać się do wykładowcy?

Najważniejsze, to wiedzieć, jakie tytuły posiadają nasi nauczyciele akademiccy. Dla przypomnienia – w Polsce obowiązują dwa tytuły zawodowe, czyli licencjat (lub inżynier) i magister, dwa stopnie naukowe – doktor, doktor habilitowany oraz tytuł naukowy – profesor. Warto dodać, że profesor nadzwyczajny to tytuł nadawany przez uczelnię (może go nosić doktor hab. lub w wyjątkowych przypadkach doktor), natomiast profesor zwyczajny to tytuł wyższy rangą, nadawany przez prezydenta państwa. 
W praktyce stosuje się rozróżnienie w zapisie tych tytułów:
- profesor nadzwyczajny – dr hab. Jan Kowalski, prof. UW,
- profesor zwyczajny – prof. Jan Kowalski.

Do profesora należy zwracać się więc „Panie profesorze”, a nie np. „Proszę pana” (chociaż to i tak lepsze od zwrotów „Panie Janie” i „Panie Kowalski”, które są absolutnie niewskazane). Ważne, by pamiętać, że doktora habilitowanego zwyczajowo określa się profesorem (niezależnie od jego stanowiska na uczelni), a nie doktorem.

Oczywiście, kiedy powtarzamy ten sam zwrot kilka razy, nie nadużywamy tytułów (zdanie „Panie doktorze, prosiłabym, żeby napisał mi Pan doktor maila z informacją na temat konsultacji Pana doktora” brzmi śmiesznie i nieporadnie).

Należy także znać funkcje, jakie poszczególni pracownicy pełnią na uczelni, takie jak np. Kwestor, Kanclerz, Dziekan, Rektor. Ich również powinniśmy używać, gdy zwracamy się do konkretnej osoby (oczywiście nie wszystkich naraz – nie powiemy „Panie rektorze profesorze”; co innego, gdy piszemy podania – wtedy używamy zarówno tytułów, jak i funkcji, np.:
Prorektor Uniwersytetu Warszawskiego
ds. Kształcenia i Studentów
prof. Jan Kowalski).

Niektórzy zwracają szczególną uwagę na swoje tytuły, więc warto się z nimi zapoznać, żeby nie urazić żadnego ze swoich nauczycieli akademickich.

piątek, 6 lutego 2015

Pisownia z członami niby- i quasi-

Człony niby- oraz quasi- są synonimiczne (według Słownika poprawnej polszczyzny PWN – quasi [wym. kfaz-i, nie: kłaz-i] «jakby, niemal, prawie; rzekomo» używane tylko z przymiotnikiem a. z rzeczownikiem).

Łączy się je z innymi wyrazami za pomocą łącznika (dywizu). 
Napiszemy więc: niby-znawca, niby-romantyczny, quasi-nauka, quasi-Polak.

Przedrostek quasi- w wyrażeniach tych zapisujemy prosto (nie kursywą), gdyż obcy jest jedynie jeden człon połączenia wyrazowego, a nie całość. Jak podaje prof. Mirosław Bańko, kursywą zapisuje się tylko całe zwroty, które nie zostały przyswojone polszczyźnie – np. status quo lub par excellence.

Wyjątek od pisowni z łącznikiem stanowią wyrazy z zakresu nauk przyrodniczych, np. nibynóżki, nibyliść.

niedziela, 1 lutego 2015

Ech czy eh?

Pisownia wyrazu ech jest wariantywna. Oznacza to, że obydwie formy – zarówno ech, jak i eh – są poprawne. Dwojaką pisownię można znaleźć między innymi w Słowniku języka polskiego (PWN).

Jak wskazuje Krystyna Długosz-Kurczabowa:
Warto dodać, że te wykrzykniki należą do pierwotnej, najwcześniejszej warstwy językowej. Zachowały się we wszystkich językach słowiańskich, por. czeskie ech!, eh!, ukraińskie ech!, słoweńskie èh!, serbskie èch!, i w innych językach europejskich, np. angielskie eh!, francuskie eh!, łacińskie eh!, litewskie ėk! W polszczyźnie obie formy poświadczone już od XVI w. Sądzę, że ech! jest pierwotne, a forma eh! ukształtowała się pod wpływem obcym.
(http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/ech-i-b-eh-b;7974.html)

Błędny jest natomiast zapis ehh.

Wyraz oznacza rezygnację, zwątpienie, służy ich podkreśleniu. Może także wyrażać inne emocje, takie jak żal, sprzeciw, obojętność. O jego znaczeniu decydują dodatkowe czynniki – m.in. intonacja i kontekst.

sobota, 31 stycznia 2015

Ach czy ah? Acha czy aha?

Błędny zapis tych wyrazów jest spowodowany krzyżowaniem ich pisowni. Są to naturalnie dwa różne słowa, o odmiennych znaczeniach.

Ach piszemy przez ch. Może ono wyrażać m.in. zachwyt, zaskoczenie, pragnienie, irytację.

Aha piszemy przez h. Wykrzyknienie to wyraża zrozumienie jakiegoś faktu, podkreśla jego potwierdzenie.

piątek, 30 stycznia 2015

Kilka słów o cudzysłowie

Jaki cudzysłów jest, każdy widzi? Niekoniecznie.

Przede wszystkim polski cudzysłów ma wyłącznie taki kształt, jak na obrazku obok, to tzw. cudzysłów apostrofowy

Niepoprawne jest używanie domyślnego dla wielu stron cudzysłowu o kształcie "Aaaa". W programie Microsoft Word nie stanowi to problemu, o ile język ustawiony jest prawidłowo. O trudnościach z cudzysłowem pisał m.in Paweł Tkaczyk, do którego artykułu odsyłam (klik).

Kolejną problematyczną kwestią jest sama deklinacja wspomnianego słowa. Najwięcej błędów powstaje podczas używania dopełniacza i miejscownika.

M. cudzysłów
D. cudzysłowu
C. cudzysłowowi
B. cudzysłów
N. cudzysłowem
Msc. cudzysłowie
W. cudzysłowie

Prawidłowo ów rzeczownik w dopełniaczu brzmi cudzysłowu (np. nie widzę tutaj tego cudzysłowu), błędnymi formami są cudzysłowa oraz cudzysłowia.

Gdy używamy go w funkcji miejscownika, nie mówimy w cudzysłowiu, lecz w cudzysłowie (łatwo skojarzyć ze sformułowaniem w cudzym słowie lub przypomnieć sobie odmianę słowa rów).


środa, 28 stycznia 2015

Na początek

Istnieje wiele stron na temat poprawności językowej, do których dostęp ma każdy. Pomimo to liczba popełnianych błędów jest przerażająca. Mylą się wszyscy, od przeciętnego Kowalskiego począwszy, przez dziennikarzy wszelkich mediów, aż po profesorów naszych uczelni. Okazuje się, że nasz język jest trudny nie tylko dla osób niechętnie podchodzących do edukacji, ale również dla tych, którzy pragną zgłębić zagadnienia go dotyczące.
Mam nadzieję, że razem z moimi przyszłymi czytelnikami będziemy utrwalać swoją wiedzę na temat naszego wspaniałego języka i odkrywać coraz to nowsze zawiłości.

Do dzieła!